Пишува Никола Петров
(Ставовите изнесени во овој текст се лични ставови на авторот и не ги претставуваат ставовите на редакцијата).
Поттикнат од Центарот за развој на Југоисточниот плански регион, кој имал намера да развива туризам во општините Дојран, Гевгелија, Богданци, Конче, а со главна цел изградба на пешачки патеки во Дојран, пат до Ума, и реставрација на манастир во Конче, и сето тоа го претставуваат како “Туризам за сите”, ви нудам извадок од мој научен труд што точно значи „Социјален“ или т.н. “Туризам за сите”.
… “Се работи за поим кој е нов во туристичката теорија, и треба да ја означува секоја активност која има за цел вклучување во туристичките движења и на луѓето кои не можат да си дозволат комерцијален туризам поради финансиски причини, како и на
маргинализираните групи на луѓе. Затоа е тешко да го сместиме во некоја од познатите категории туризам како масовен или алтернативен.
Правилна поделба на туризмот би била на две категории: комерцијален и социјален, така што и двете категории можат да бидат масовни и алтернативни. Последниве 30 години од овој систем, кој значи либерализација, приватизација, флексибилност, дерегулација, настанаа големи поделби во општеството, како во економските така и во социјалните сегменти.
Во социјалните сегменти се подели здравството, образованието, културата, науката, на приватни и државни. Одеднаш и туристичкиот сектор стана доминантно приватен, односно комерцијален, но се поделија и туристите, на тие кои имаат вишок пари и слободно време и можат да си го дозволат туризмот, односно одмор и патување, и тие кои немаат доволно пари и слободно време и не можат да си дозволат или не им се дозволува одмор или патување.
Туристичкиот производ стана луксузно, капитално добро, тој не треба да биде достапен на сите. Тоа е реалноста денес. Социјалниот туризам бил карактеристичен во
периодот на социјализмот во СФР Југославија, додека со преминот од социјалистичкиот систем во неолибералниот капиталистички систем при крајот на 80-тите и почетокот на 90-тите, тој е уништен, занемарен, заборавен, како и многу други наследени придобивки од претходниот систем.
После Втората Светска Војна, а посебно со почетокот на 60 тите години, граѓаните, работниците, платениот годишен одмор почнуваат да го сфаќаат како свое право кое е поврзано со животниот стандард во Европа, така да одморот станува дел од новиот општествен договор. Меѓународната организација на работниците 1970 со Конвенцијата 132 препорачува платениот годишен одмор да трае од најмалку 3 недели, но многу земји тогаш веќе дозволуваа и 4 недели платен годишен одмор.
Овие услови станаа камен темелник на послевоената туристичка индустрија бидејќи паролата „туризам за сите“ не подразбирала само со закон загарантирано право, туку и можности за патувања. Спроведувајќи таква политика владите тежнееле кон јакнење на социјалната и националната хармонија. Масовноста била повеќе од потребна, а доколку граѓаните не биле во можност да си дозволат комерцијално сместување и така да станат туристи, државата, синдикатите и другите организации на разни начини го потикнувале системот на социјалниот туризам чија клучна предност биле пониските цени.
Но погрешно е послевоениот социјален туризам во Југославија да се поврзува само со колективната и диригирана организациона пракса (Granditis & Taylor, 2013). Според „Закон о меѓусобним односима радника у удруженом раду“, Сл, 22 (1973), одморот е ограничен од 18 до 30 денови. Тоа е годината кога Југославија ја ратификува Конвенцијата 132 со „Закон о ратификации Конвенције број 132 Меѓународне организације рада о платеном годишњем одмору“, Сл, 52 (1973), кога годишниот одмор се воздигнува на Уставно загарантирано право со кое работодавачите мораат да го даваат, а работниците не смеат да го одбијат.
Со овие правни одредби е зацртано дека никој одморот не смее да го помине дома, така југословенскиот животен стандард и економската развиеност овозможуваат одлично опкружување за социјален туризам.
Системот на социјален туризам бил заснован на две главни основи:
1. Првото е паричните олеснувања, како снижени цени и регрес за годишен одмор;
2. Второто, капацитетите за сместување, работничките одморалишта или домовите за одмор;
Од 1952 година па сè до распадот на СФР Југославија, работниците, службениците, членовите на синдикатите, војниците, полицајците, студентите и пензионерите остваруваат право на 40% попуст на пансион во сезона, односно на 60% попуст надвор од сезона, во траење од триесет дена (Duda, 2005).
Домовите за одмор после војната често се сместени во национализиран имот, како приватни вили, хотели, имоти, во кои порано се разонодувала само високата буржоаска класа. Следејќи ја идејата за развој на социјалниот туризам, државата управувањето на овие објекти го препуштила на синдикатите, сојузните и републичките министерства, војската, масовните организации и задругите, то ест на самоуправување на работниците.
Со преминот во новиот милениум, одморалиштата на работниците се прогласуваат за нелојална конкуренција на туристичкиот бизнис. Во образложението на предлогот на Законот за угостителска дејност од 2006 година се вели дека „функцијата одморалишта како социјални категории, кои со важечкиот закон се уредуваат како објекти, е одбиена со измената на законот од 2001 година со пропишување дека само угостител може да обезбеди угостителски услуги во нив, дека таквите постојни капацитети треба да бидат целосно комерцијализирани“…
Значи, “Туризмот за сите” значи овозможување на услови за сите, односно и сиромашната работничка класа да замине на загарантиран одмор, да ужива 2 недели на море, планина, езеро, а државата да створи услови за тоа.
